GIDA BANKASI ÜNİVERSİTEDE DERS OLDU

GIDA BANKACILIĞI: SİLİVRİ ÖRNEĞİ

1. YOKSULLUĞUN TANIMI VE YOKSULLUK ORANLARI
2. GIDA BANKACILIĞI NEDİR?
3. GIDA BANKACILIĞININ YASAL ÇERÇEVESİ
4. GIDA BANKACILIĞI SİLİVRİ ÖRNEĞİ
   4.1. SİLİVRİ GIDA BANKASI YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ KURULUŞU VE AMAÇLARI
   4.2. DERNEĞİN İŞLEYİŞİ
   4.3. YAPILAN FAALİYETLER
   4.4. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

• YOKSULLUĞUN TANIMI VE YOKSULLUK ORANLARI

Yoksulluk, günlük temel ihtiyaçların tamamını veya bir kısmını karşılayacak yeterli gelire sahip olmama durumudur. Özellikle yiyecek, içecek, barınma, giyim-kuşam gibi temel ihtiyaçlara erişmek veya erişememek yoksulluk olarak tanımlanabilmektedir.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2009 yılı gelir ve yaşam koşulları araştırmasına göre, eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirlere göre sıralı yüzde 20’lik gruplarda, en yüksek gelire sahip son gruptakilerin toplam gelirden aldıkları pay %47,6 iken, en düşük gelire sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden aldıkları pay %5,6’dır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerine göre 2009 yılında Türkiye’de Yoksulluk oranı %18,08’dir. 2009 yılında Türkiye’de fertlerin yaklaşık %0,48’i yani 339 bin kişi sadece gıda harcamalarını içeren açlık sınırının, %18,08’i yani 12 milyon 751 bin kişi ise gıda ve gıda dışı harcamaları içeren yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. 2008 yılında bu oranlar sırasıyla %0,54 ve %17,11’dir.

Kişi başı harcaması, satın alma gücü paritesine göre 1 doların altında kalan fert bulunmamaktadır. Buna karşın satın alma gücü paritesine göre kişi başı günlük 2.15 dolar olarak tanımlanan yoksulluk sınırı altında bulunan fert oranı %0,22, yoksulluk sınırı 4,3 dolar olduğunda yoksul fert oranı ise %4,35 olarak tahmin edilmiştir.

Kırsal yerleşim yerlerinde yaşayanlarda 2008 yılında %34,62 olan yoksulluk oranı 2009 yılında %38,69’a yükselirken, kentsel yerlerde yaşayanların yoksulluk oranı %9,38’den %8,86’ya düşmüştür.

2009 yılında okur-yazar olmayan ve bir okul bitirmeyenlerde yoksulluk oranı %29,84 olurken, ilkokul mezunlarında bu oran %15,34, lise ve dengi meslek okulları mezunlarında %5,34, yüksekokul, fakülte ve üstü mezuniyete sahip fertlerde %0,71 olmuştur. İlkokula başlamamış olan 6 yaşından küçük çocukların yoksulluk riski ise %24,04’tür.

2009 yılında ücretli-maaşlı çalışanlarda yoksulluk oranı %6,05 iken, yevmiyeli çalışanlarda bu oran %25,86, işverenlerde %2,33, kendi hesabına çalışanlarda %22,49 ve ücretsiz aile işçisi olanlarda ise %29,58 olmuştur.

En yüksek yoksulluk riskine sahip olan tarım sektöründe çalışanlarda yoksulluk oranı, 2008 yılında %37,97 iken, 2009 yılında %33,01 olarak tahmin edilmiştir. Sanayi sektöründe çalışanlarda 2009 yılında yoksulluk oranı %9,63 olarak hesaplanırken, bu oran hizmet sektöründe çalışanlarda %7,16 olmuştur. 2009 yılında ekonomik olarak aktif olmayan fertlerin yoksulluk oranı %14,68 ve iş arayan fertlerin yoksulluk oranı %19,51’dir.

• GIDA BANKACILIĞI NEDİR?

Gıda Bankacılığı sisteminde ihtiyacı bulunanlara gıda, temizlik, giyecek ve yakacak tardımı yapabilmesine ilişkin hükümler bulunan ve kar amacı gütmeyen dernek veya vakıflar “Gıda Bankası” olarak faaliyet göstermektedir. Gıda Bankası, üretici veya satıcılardan bedel ödemeden almış olduğu ürünleri aracı işlevini görerek ihtiyacı olanlara düzenli ve sağlıklı bir şekilde ulaştırılmasını sağlamaktadır.

Gıda Bankacılığı sisteminde, ekonomik açıdan durumu iyi olmayan vatandaşlar ile ellerinde çeşitli nedenlerle piyasaya sürülemeyen veya pazarlanması verimli olmayan ihtiyaç fazlası gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddeleri bulunan üretici, lokanta, market, otel vb. Gerçek ve tüzel kişiler arasında köprü vazifesi görerek, israfın önlenmesi hususunda toplumsal şuurun oluşmasına katkıda bulunarak sosyal adaletin sağlanması yolunda önemli bir adım atılmaktadır.

Gıda Bankası, üretici veya satıcılardan bedel ödemeden almış olduğu ürünleri, aracı işlevi görerek ihtiyacı olanlara düzenli ve sağlıklı bir şekilde ulaştırılmasını sağlayan kurumdur.

İlk olarak 1967 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde çok küçük bir organizasyon olarak başlayan bu sistemde, son kullanma tarihi yaklaşmış, paketleme hatası, üretim, ihracat veya ihtiyaç fazlası gibi nedenlerle bunlar açısından değerini kaybeden ya da satışa çıkamayacak durumdaki ürünlerin ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması amaçlanmıştır. 

Türkiye’de gıda bankacılığı, 20 Ocak 2004 tarihinde Diyarbakır’da İsrafı Önleme Vakfı’nın öncülüğünde başlamıştır.

27.05.2004 tarihinde 5179 Sayılı Yasa ile ihtiyaç fazlası gıdanın yoksul vatandaşlara dağıtılmasını sağlayacak olan Gıda Bankası, 5179 Sayılı Kanun’un 3. Maddesinde “Bağışlanan üretim fazlası, paketleme veya kodlama hatası sebebiyle piyasaya sürülememiş, sağlığa uygun her türlü gıdayı tedarik eden, uygun şartlarda depolayan ve bu ürünleri doğrudan veya değişik yardım kuruluşları vasıtasıyla fakirlere ve doğal afetlerden etkilenenlere ulaştıran ve kar amacı gütmeyen dernek ve vakıfların oluşturduğu organizasyonlar” olarak tanımlanmıştır.

• GIDA BANKACILIĞININ YASAL ÇERÇEVESİ

Bilindiği üzere 01.01.2004 tarihinden geçerli olmak üzere, 5035 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile, Gelir Vergisi Kanunu’nun 40 ve 89. Maddelerinde ve Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17. Maddesinde yapılan değişiklikler ile fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetlerinde bulunan dernek ve vakıflara bağışlanacak gıda maddelerinin maliyet bedellerinin, gelir vergisi matrahının tespiti sırasında hasılattan indirimine  veya yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinde indirim konusu yapılmasına izin verilmiş ve bu gıda maddelerinin teslimleri, katma değer vergisinden istisna edilmiştir. Uygulamaya ilişkin detaylı açıklamalar ise Gelir Vergisi 251 Seri No.lu Genel Tebliği’nde yapılmıştır.

5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 14. Maddesi’nde Belediye’nin Görev ve Sorumlulukları “b) Okul öncesi eğitim kurumları açabilir; Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir. Gerektiğinde, öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karşılaşmaları düzenler, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.” denilmektedir.

31.12.2004 Tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 5281 Sayılı Kanun’un 43. Madde 8/a bendi ile de Gelir vergisi Kanunu’nun Ticari Kazancın Tespitinde İndirilecek Giderler başlıklı 40. Maddesine 5035 Sayılı Kanun’la eklenen 10. Bendindeki “Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara Maliye Bakanlığı’nca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda maddelerinin maliyet bedeli” ibaresinin “gıda, temizlik, giyecek ve yakacak” şeklinde değiştirilmesi suretiyle, 01.01.2005 tarihinden geçerli olmak üzere anılan kurumlara bağışlanacak temizlik, giyim ve yakacak maddeleri de kapsama alınmış ve bunların maliyet bedellerinin de gelir vergisi matrahının hesaplanması sırasında hasılattan indirilmesi veya yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinde indirim konusu yapılmasına izin verilmiştir.

Yine aynın kanunla (43. Madde, 14/a bendi) 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17. Maddesinin 2 numaralı fıkrasında (b bendi) yapılan değişiklikle de uygulama kapsamına yeni alınan temizlik, giyecek ve yakacak maddelerin teslimleri, katma değer vergisinden istisna edilmiştir.

Yapılan düzenleme ile mükelleflerin Gıda Bankacılığı kapsamında yapmış oldukları ve maliyet bedellerini vergiye tabi kazancın tespitinde gider olarak dikkate alabildikleri bağışların kapsamı genişletilirken, çeşitli imkansızlıklar sebebiyle yeterli ölçüde beslenemeyen insanların gıda ihtiyaçları yanında temizlik, giyim ve yakacak gibi ihtiyaçları da bu uygulama ile giderilmiş olacaktır.

• GIDA BANKACILIĞI SİLİVRİ ÖRNEĞİ

Silivri’nin 2010 yılı nüfusu TUİK verilerine göre 138.797 kişidir. Nüfusun 126.218 kişisi ilçe merkezinde, 12.579 kişisi köylerde yaşamaktadır.

SİLİVRİ GIDA BANKASI YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMA DERNEĞİ KURULUŞU VE AMAÇLARI

Dernek, ihtiyaç sahibi aileleri tespit etmek, bunlara gerekli ayni ve nakdi yardımları yapmak, gaziler, malul gaziler ile şehit dul ve yetimi sıfatı bulunanlara, yaşlı, düşkün, sokakta kalmış kimsesiz çocuklara ve gençlere sahip çıkmak, bunların ihtiyaçlarını gidermek, eğitim-öğretim, meslek edindirme çalışmalarında bulunmak, sağlık problemlerinin giderilmesi için çalışmalar yapmak, gerekirse sağlık kuruluşlarında veya gönüllü sağlık ekipleri oluşturup evlerinde tedavi yoluna gitmek, ihtiyaç sahibi insanların ve ailelerin, kimsesiz gençlerin sosyal hayata kazandırılmaları için sosyal ve sportif faaliyetlerde bulunmak, bu gibi gençlerin eğitim-öğretim, barınma, meslek edindirme, evlendirilmeleri, aile kurumlarına yardımcı olmak, bu gibi faaliyetleri yasalara uygun şekilde yapmak, kanunların öngördüğü şekilde bünyesinde oluşturacağı arama kurtarma ekipleriyle doğal afetlere (deprem, sel, yangın vb.) marız kalan kişilere arama ve kurtarma faaliyetlerinde bulunmak, deprem, sel, yangın, fırtına gibi afetlerden zarar görenlere ayni ve nakdi yardımda bulunmak, ihtiyaç sahipleri için verilen yardım malzemelerini (gıda, yakacak, giyecek, ev eşyası, ilaç vs.) alıp ihtiyaç sahiplerine dağıtmak, protez, ilaç, tıbbi alet ihtiyaçlarını gidermek, hastaların yurt içi ve yurt dışında tedavilerine yardımcı olmak amacı ile kurulmuştur.

DERNEĞİN İŞLEYİŞİ

Silivri Gıda Bankası Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği tüzel bir kişiliktir. Dernek, faaliyetlerini Silivri Gıda Bankası Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Tüzüğü kapsamında yürütmektedir. Dernek, Belediye ile çalışmalarını ve ilişkilerini, Belediye Meclisi’nin 05.02.2010 tarih ve 21 sayılı Meclis kararı ile onayladığı, Silivri Belediyesi’nin Gıda ve Benzeri Yardım Dağıtımlarının Silivri Gıda Bankası Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Aracılığıyla Yapılmasına İlişkin Protokol çerçevesinde yürütmektedir.

Bu protokole göre, belediye derneğe ihtiyaç sahiplerine verilmek şartıyla her türlü malzeme ve mal satın alınması için nakdi yardım yapabilir. Ayrıca belediye zabıtası tarafından el konulan ve süresi içinde ilgililerce teslim alınmayan gıda, temizlik, giyim ve yakacak maddeleri derneğe teslim edilir.

Belediye, gerektiğinde imkanlar dahilinde araç, gereç ve personel görevlendirebilmekte, yer tahsis edebilmekte, belediye yerleşkesi içinde yer alan binaların elektrik, su, özel görüşmeler hariç telefon, çalışanların yemek ve servis ihtiyacını karşılamaktadır. Dernek tarafından kullanılan bilgisayarlar, yazılım ve kırtasiye malzemeleri de belediye tarafından temin edilmektedir. Belediye, gerekli gördüğü zaman her türlü inceleme, kontrol ve denetimi yapmakta yetkilidir.

Derneğin de belediyeye karşı yükümlülükleri bulunmaktadır. Derneki, hak sahiplerinin tespitine ilişkin esasları, başvuranlardan istenecek bilgi ve belgeleri belediyeye sunarak onay alacaktır. Değerlendirme ve tespit ile ilgili yapılan değişikliklerin geçerli olabilmesi için de belediyeden onay alınması gerekmektedir. Dernek yardımın amacına uygun olarak harcanıp harcanmadığına ilişkin bilgi, belge ve kayıtların birer örneği ile faaliyet raporlarını, faaliyetlerin bitiminden sonra 1 ay içinde, devam eden faaliyetlerle ilgili bilgi ve raporları takip eden yılın ilk ayı içerisinde belediyeye vermekle mükelleftir. Dernek, yardım yapan kişi ve kuruluşların isim listesini, bunlara ilişkin bilgileri, yardımın amacını, konusunu ve yapılan yardım tutarlarını dernek tarafından üç ayda bir periyodik olarak belediyeye bildirmek durumundadır.

YAPILAN FAALİYETLER

Derneğe yapılan bağışlar; yönetim kurulunun almış olduğu prensip kararı gereği sadece ayni yardımlar kabul edilmektedir. Nakit yardımlar kabul edilmemektedir. Derneğe yapılan bağışlar, Dernekler Kanunu çerçevesinde kabul edilmektedir.

Derneğe üretici ve satıcı firmalar ya da bağış yapmak isteyen kişiler ile bağlantı kurarak dağıtım için belirlenen kuru gıda maddelerini ve eksiklerini firmalara belirtmekte ve bu eksikler doğrultusunda firmalardan gıda bankacılığı kapsamında bulunan gıda, temizlik maddesi, giyecek maddeleri bağış alınmaktadır.

DAĞITILAN ÜRÜNLER:

KURU GIDA: Toz şeker, çay, margarin, sıvıyağ, un, makarna, mercimek, kırmızı mercimek, pirinç, salça, tuz, zeytin, hazır çorba, pilavlık bulgur, barbunya, kuru fasülye.

TEMİZLİK ÜRÜNLERİ: Kağıt havlu, ıslak mendil, hasta bezi, çocuk bezi, çamaşır yumuşatıcı, matik deterjan, saç kremi, şampuan.

KIYAFET ÜRÜNLERİ: Pantolon, gömlek, kazak, okul önlüğü.

KIRTASİYE ÜRÜNLERİ: Kalem, defter, çanta.

SİLİVRİ GIDA BANKASI’NDAN KİMLER FAYDALANIYOR?

Hayatını normal şartlarda sürdürmeye yetecek kadar gıdayı temin edemeyen,

Dul ve yetimler,

Kimsesiz ve yaşlılar,

Şehit ve gazi aileleri,

Herhangi bir kaza ya da hastalık sonucu iş göremez durumda olan birey ve aileler faydalanmakta olup, Silivri Gıda Bankası’na müracaat ettiklerinde istenilen evrakları sunarak yardım alabilmektedir.

SİLİVRİ KART

İhtiyaç sahiplerinin değerlendirilme kriterleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. Bu verilerin değerlendirmeye alınabilmesi için kişilerden Resmi belgeler istenmektedir.

Hanedeki kişi ve çalışan sayısı,

Hane geliri ve kişi başına düşen gelir,

Mülkiyet, gayrimenkul ve araç sahipliği durumu,

Hanedeki öğrenci ve engelli sayısı,

Hanedeki sürekli hastalık durumu,

Çalışamazlık durumu,

Sosyal güvence durumu,

Şehit ve gazi aileleri, yetim ve öksüzler, yaşlılar,

Hanenin ısınma şekli.

Kayıtları onaylanmış kişilere 1 yıl boyunca hangi tarihlerde geleceklerini belirten davetiye ve kendi isimlerine tanımlanmış, barkod sistemine girilmiş Silivri Kart’ları verilir.

Müracaat eden sayısı: 3560

Onaylanan hane sayısı: 3152

Her ay düzenli yardım alan hane sayısı: 755

İki ayda bir yardım alan hane sayısı: 770

Üç ayda bir yardım alan hane sayısı: 1627

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

5035 Sayılı Kanun’a göre firmalar bağışladıkları malların maliyetini yıl sonunda gelir ve kurumlar vergisinden düşmektedir. Bu da derneğin yardım toplamasını kolaylaştırmakta ve derneğin en güçlü yanlarından birini oluşturmaktadır. Dernek, tüm yardımlarını kayıt altına almakta, dağıtımlar kontrollü ve sistemli yapılmaktadır.

SGBD, Beyaz Programı’nı en etkin ve verimli şekilde kullanan birimlerden birisidir. Tüm ihtiyaç sahiplerinin bilgileri ve yapılan yardımlar programda detaylı şekilde yer almaktadır.

Dolayısıyla tüm yardımlar bilgisayar programıyla detaylı şekilde takip edilmektedir. Böylece ürünler depoda çok fazla beklememekte, kimlere ne zaman yardım yapıldığı ve ne zaman yardım yapılacağı net olarak bilinmektedir.

Silivri Gıda Bankası, denetime açık olarak çalışmaktadır. İstenildiğinde bağışlanan gıdalar ile ilgili bağış yapan firma ve kişiler her türlü bilgiye ulaşabilmektedir.

Yardımlar bir market aracılığı ile yapılmakta olup, ihtiyaç sahipleri rencide edilmemektedir.

İkinci el mal ve malzeme temini yapılmadığından, ikinci elden kaynaklanan riskler de yaşanmamaktadır.

Derneğe sadece ayni yardımlar kabul edilmektedir. Nakdi bağış alınmamakta ve nakdi yardım yapılmamaktadır. Bu da nakdi yardımın getireceği riskleri ortadan kaldırmaktadır. 

Silivri Gıda Bankası, gelen talepleri somut kriterlere göre değerlendirmekte ve gerçek ihtiyaç sahiplerinin tamamına yardım sağlamaktadır.

Dernek, yardımlarını aldığı bağışlarla yapmaktadır. Dolayısıyla sistemin en zayıf noktası gelirin devamlılığı ve sistemin sürdürülebilirliğidir. Derneğin, aldığı bağışlar dışında kaynağı bulunmamaktadır.

Dernek, temizlik ve gıda maddeleri içeren tek çeşit paket yardımı yapmaktadır. Özel durumu olan ihtiyaç sahiplerine verilen çocuk bezi ve hasta bezi dışında tüm ihtiyaç sahiplerine standart bir paket verilmektedir.

Gıda ve temizlik maddeleri dışında farklı ihtiyaç maddelerinin dağıtımı oldukça sınırlıdır. Örneğin giyecek yardımı oldukça ender yapılmaktadır. Bunun sebepleri arasında para kaynağının sınırlı olması ve temel gereksinimlerin karşılanmasının tercih edilmesi, giyecek gibi ürünlerin tasnifinin ve dağıtımının zor olması (ürünler standart değil), limi gıda maddelerinin saklanmasının zor olması sayılabilir.

5035 Sayılı Kanun’a göre elde edilen vergi indirimi firmalarca iyi bilinmektedir.